تابعیت شرکت های تجاری

تابعیت شرکت های تجاری

تابعیت شرکت چیست؟ 

تابعیت عبارت است از: «رابطل سیاسی و معنوی که شخصی را به دولت معینی مرتبط می¬سازد». در خصوص لزوم وجود تابعیت برای شرکت¬های تجاری دو دیدگاه وجود دارد:
عده¬ای معتقدند که در مورد شرکت¬ها تابعیت مصداق ندارد، زیرا تابعیت رابطه¬ای سیاسی و معنوی است که شخص را به دولتی مرتبط می¬کند.  و این امر تنها در خصوص اشخاص حقیقی ممکن است. اما، امروزه این نظر مهجور مانده و در عمل عقیده ای استقرار پیدا کرده که بر اساس آن شرکتها هم می توانند تابعیت داشته باشند. با اینهمه، باید توجه داشت که در مورد آنها تابعیت معنایی جز این ندارد که ببینیم شرکت با چه نظام ملی در ارتباط است.  و تشکیل، حیات و انحلال آن تابع چه قانونی است. از این رو برای تعیین تابعیت شرکت باید به دنبال یک ملاک ارتباط مادی بود نه معنوی.

مهمترین کارکردهای تعیین تابعیت شرکت های تجاری

تعیین تابعیت شرکت¬های تجاری کارکردهایی دارد که مهمترین آنها به شرح زیر است:
1. مشخص کردن قانون حاکم بر تعیین وضعیت حقوقی شرکت از لحاظ تشکیل، فعالیت و انحلال مستلزم مشخص کردن تابعیت شرکت است.
2. چنانچه در کشوری حقوق خاصی برای اتباع داخلی آن کشور مقرر شده باشد، تعیین تابعیت شرکت اهمیت پیدا می¬کند.
3. از نظر حمایت دیپلماتیک، مالیاتی، لزوم يا عدم لزوم کسب اجازه فعالیت، مقررات ارزی و… تابعیت شرکت آثاری دارد.
4. از لحاظ عمل متقابل بین کشورهای مبنی بر اجازه تأسیس شعبه و نمایندگی شرکت¬های خارجی. همچنانکه قانون اجازه ثبت شعبه یا نمایندگی شرکت¬های خارجی مصوب 21/8/1376 تنها مشروط به عمل متقابل از سوی کشور متبوع آنها، به شرکت¬های خارجی که در کشور محل ثبت خود شرکت قانونی شناخته می¬شوند، اجازه داده است که در زمینه¬هایی که توسط دولت جمهوری اسلامی ایران تعیین می-شود.  در چارچوب قوانین و مقررات کشور به ثبت شعبه یا نمایندگی خود اقدام کنند.
1. معیار محل ثبت شرکت (سیستم کشورهای آنگلوساكسون). حقوق انگلستان تابع این نظام است. در حقوق این کشور واقع شدن دفتر ثبت شدۀ شرکت در یکی از حوزه¬های سه گانۀ انگلستان، ویلز و والز، تعیین کنندۀ تابعیت بریتانیایی شرکت است. اصولاً واقع شدن علمی دفتر شرکت در خارج از بریتانیای کبیر و تابعیت سهامداران، تأثیری در تغییر تابعیت شرکت ندارد. با اینهمه، در دعوای شرکت دیملر عليه شرکت تایر، مجلس اعیان با استفاده از نظریۀ «خرق حجاب شرکت» تا حدودی از این قاعده تخطی کرده است. دعوا از این قرار است که بعد از شروع جنگ با آلمان، شرکت تایر که در انگلستان ثبت شده بود و دفتر ثبت شدۀ آن شرکت هم در آنجا قرار داشت، علیه شرکت دیملر به خواسته الزام به پرداخت وجه بابت تحويل كالا قبل از جنگ طرح دعوا کرد. شرکت دیملر در دفاع اظهار داشت که چون شرکاء و اعضای شرکت آلمانی هستند، پرداخت بدهی به این شرکت نوعی تجارت با دشمن محسوب می شود، لذا دعوا باید رد شود. دلایل ارایه شده نشان می¬داد که تمام سهامداران شرکت به جز یک نفر آلمانی هستند. مجلس اعیان نظر داد که: هر چند که از لحاظ دادرسی و اقامۀ دعوا، محل ثبت و محل وقوع دفتر ثبت شدۀ شرکت تعیین کنندۀ تابعیت و اقامتگاه شرکت است، اما دعوا قابل استماع نیست و باید رد شود، زیرا دادگاه این اختیار را دارد که در مواردی نقاب شرکت را بر دارد.  و این امر را بررسی کند که در عمل چه افرادی کنترل شرکت را در دست دارند. اگر کنترل شرکت دست اتباع دشمن باشد، کما این که در مورد فوق گونه است، در این صورت داد و ستد با آن شرکت، تجارت با دشمن محسوب می شود.

معیار محل تشکیل شرکت

۲- معیار محل تشکیل شرکت: بر اساس این معیار شرکت تابعیت کشوری را دارد که در آن کشور تأسیس شده است. از آنجا که ممکن است معیارهای مختلفی برای زمان تشکیل موجود باشد.  این معیار اشکالاتی را بوجود می¬آورد؛ برای مثال، ممكن است در یک کشور، به محض امضای اساسنامه توسط اعضاء شرکت تشکیل شده محسوب شود، ولی در کشور دیگر ثبت شرکت ملاک تأسیس آن باشد.

معیار مرکز عملیات یا فعالیت شرکت

۲. معیار مرکز عملیات یا فعالیت شرکت. یعنی شرکت تابعیت کشوری را دارد.  که مرکز عملیاتش در آن مستقر شده باشد. مشکلات اعمال این دیدگاه مربوط به جایی است که عملیات شرکت در نقاط مختلف باشد.

تابعیت شرکت های تجاری

معیار مرکز اداری شرکت

۳. معیار مرکز اداری شرکت مرکز اداری شرکت جایی است که مدیران در آنجا مستقر شده ¬اند و شرکت از آنجا اداره می¬شود. در واقع این محل، مرکز زندگی شخص حقوقی است. از این رو، مرکز اداری شرکت با مرکز عملیات شرکت متفاوت است. ایرادی که این معیار دارد آن است که ممکن است در زمان جنگ شرکتی که متعلق به دشمن است در خاک کشوری که با آن در حال جنگ است واقع شده باشد.  و توسط خارجیان اداره شود که این امر مغایر مصالح این کشور است. در حقوق فرانسه این معیار ملاک تابعیت شرکت است، منتها به دلیل ایرادی که گفته شد، گاه در حقوق این کشور از معیار کنترل هم که در ادامه توضیح داده خواهد شد، استفاده می شود.

معیار کنترل و اداره شرکت

4. معیار کنترل: شرکت تابع کشوری است که اشخاص تصمیم گیر در شرکت تابع آن هستند. کنترل ممکن است با توجه به میزان رای در مجامع عمومی یا هیأت مدیره ارزیابی شود. از آنجا که سرمایه و یا سهام افراد در شرکت¬ها به راحتی قابل نقل و انتقال است، تابعیت شرکت نیز به تبع آن تغییر می یابد که امری مطلوب نیست.

معیار ارادۀ سهامداران شرکت

5. معیار ارادۀ سهامداران. بر اساس این معیار، تابعیت شخص حقوقی تابع ارادۀ اعضای آن است ایراد این دیدگاه آن است که تابعیت که موضوعی مربوط به حاکمیت ملی است نباید در اختیار اشخاص قرار گیرد، زیرا ممکن است به خاطر فرار از مقررات تابعیت شرکت را تغییر دهند.

معيار قانون مناسب

6. معيار قانون مناسب: دیوان بین المللی دادگستری در تعدادی از آرای خود در تعیین تابعیت شرکت به یک معیار بسنده نکرده و به ملاک¬های متعددی مانند محل تشکیل و ثبت شرکت، اقامتگاه، محل تشکیل جلسات شرکت، کشوری که به آن مالیات پرداخت شده و… توجه کرده است.

معیار تابعیت در حقوق تجاری ایران

در حقوق ایران ماده 591 قانون تجارت در زمینۀ تابعیت شرکت مقرر می¬دارد: «اشخاص حقوقی تابعیت مملکتی را دارند که اقامتگاه آنها در آن مملکت است». همچنین مادۀ ۱ قانون ثبت شرکت¬ها مصوب ۱۳۱۰ اعلام داشته است: «هر شرکتی که در ایران تشکیل و مرکز اصلی آن در ایران باشد، شرکت ایرانی محسوب می¬شود». به نظر عده¬ای از حقوقدانان در فرضی که شرکتی در ایران تشکیل نشده، اما مركز اصلی آن در ایران باشد، بین دو ماده تعارض وجود دارد: چنین شرکتی از دید مادۀ ۱ قانون ثبت شرکت¬ها خارجی است، زیرا در ایران تشکیل نشده است، ولی از دید مادۀ ۵۹۱ قانون تجارت، شرکت ایرانی است، چرا که مرکز اصلی شرکت که اقامتگاه آن محسوب
می¬شود، در ایران است. برای حل این تعارض گفته شده که چون قانون تجارت بعد از قانون ثبت شرکت¬ها تصویب شده است، قانون تجارت را باید ناسخ قانون ثبت شرکت¬ها تلقی کرد و گفت در این مورد خاص، شرکت تابعیت ایرانی خواهد داشت، حتی اگر در خارج تشکیل یا ثبت شده باشد.
در مواردی در حقوق ایران از معیار کنترل هم استفاد شده است؛ مانند بند ج مادۀ ۳۱ قانون پولی و بانکی کشور مصوب 1351 در خصوص بانک¬ها و مقررات تأسيس مؤسسات حمل و نقل هوایی و دریایی در خصوص شرکت¬های هواپیمایی.

معیار شرکت ایرانی و ثبت شده چه می باشد؟

بر اساس مادۀ 4 ضوابط ثبت شرکت¬ها و مالکیت¬های صنعتی و معنوی در مناطق آزاد تجاری – صنعتی جمهوری اسلامی ایران مصوب 1374: «هر شرکت یا موسسه¬ای که در منطقه ثبت شود و مرکز اصلی آن نیز در همان منطقه باشد شرکت ایرانی و ثبت شده در منطقه محسوب می¬شود».

تابعیت شرکت های تجاری

معیار شرکت ایرانی ثبت شده در مناطق آزاد تجاری

در این ماده برای این که شرکتی ثبت شده در منطقه تلقی شود، دو معیار ارایه شده است:

۱- در منطقه آزاد ثبت شده باشد؛

۲- مركز اصلی آن نیز در همان منطقه باشد.

مقاله شرایط و مراحل ثبت شرکت سهامی خاص برای مطالعه بیشتر پیشنهاد می کنم.

معیار مرکز اصلی شرکت در مناطق آزاد تجاری ایران

در خصوص معیار دوم چهار حالت متصور است:

1- مركز اصلی شرکت در همان منطقه باشد؛

2- مرکز اصلی شرکت در خارج از کشور باشد؛

۳- مرکز اصلی شرکت در داخل ایران و خارج از منطقه باشد؛

٤- مرکز اصلی شرکت در منطقۀ آزاد دیگری باشد.

در حالت اول قطعاً شرکت ایرانی است. در حالت دوم چنین شرکتی خارجی محسوب می¬شود (تبصرۀ ۱ مادۀ 4 ضوابط مذکور). در حالت سوم، هر چند چنین شرکتی ایرانی است، اما ثبت شده در منطقه آزاد محسوب نمی شود.  و نمی توان آن را مستحق مزایایی دانست که برای شرکت¬های ثبت شده در منطقه در نظر گرفته شده است. در حالت چهارم نیز در تابعیت ایرانی شرکت تردیدی نیست و به نظر می رسد.  که می¬توان چنین شرکتی را ثبت شده در منطقه آزاد تلقی کرد، زیرا مقررات تمام مناطق آزاد تقریباً یکسان است و قوانین نیز به یک میزان سعی دارند.  از سرمایه گذاری¬ها و فعالیت¬های کلیۀ مناطق آزاد حمایت کنند.

تعریف شرکت بین المللی و چگونگی تعیین تابعیت آن

در خصوص شرکت¬های بی¬المللی و چند ملیتی هم بحث تعيين تابعیت شرکت اهمیت اساسی دارد. شرکت-های بین المللی شرکت¬هایی هستند که توسط کنوانسیون¬های بین المللی ایجاد شده اند.  و تابع قانون ملی مشخص نیستند. مانند بانک بین المللی ترمیم و توسعه، شرکت ناوبری کشورهای اسکاندیناوی و….. شرکت¬های چند ملیتی از یک شرکت مادر و تعدادی شرکت وابسته که در کشورهای مختلف واقع شده اند، تشکیل گردیدهاند.  و معمولا قدرت اقتصادی فوق العاده ای دارند.  مانند ای بی ام (IBM)، نستله (Nestle)، جنرال الکتریک و… غالبا شرکت مادر و شرکت¬های وابسته تابعیت خاص خود را دارند، اما ممکن است تابعیت شرکت های وابسته در اجرای معیار کنترل همان تابعیت شرکت مادر باشد.

تابعیت شرکت های تجاری